۵ سریال ماندگار سعید آقاخانی؛ از نون خ تا دزد و پلیس
سعید آقاخانی در طول چند دهه اخیر بهعنوان یکی از چهرههای تأثیرگذار عرصه کمدی و تلویزیون ایران شناخته شده است. او که از دل تئاتر وارد بازیگری و سپس کارگردانی شده، توانسته با آگاهی از زبان کمیک و شناخت دقیق ساختارهای روایی، آثاری پدید آورد که هم برای تماشاگر عام قابلفهم و دلپذیر است و هم برای منتقدان و اهل فن قابلتحلیل. آنچه در کارنامه آقاخانی قابلتأمل است، تنوع تجربههاست: از کمدیهای خانوادگی نوروزی تا آثار طنز اجتماعی که مستقیم به دغدغههای معیشتی و فرهنگی مردم میپردازند.
این متن تلاش میکند با نگرشی تحلیلی و منسجم، پنج مجموعه برجسته او یعنی «نون خ»، «خروس»، «دزد و پلیس»، «زن بابا» و «خوشنشینها» را بررسی کند؛ هر عنوان از منظر ساختار روایی، بازیگری، کارگردانی، بازتاب در مخاطب و نقاط قوت و ضعف مورد ارزیابی قرار میگیرد. هدف این بررسی فراهم آوردن تصویری ریشهدار و مستند از روند رشد و تحول آقاخانی در ژانر طنز تلویزیونی است، تا خواننده بتواند جایگاه هر اثر را در کارنامه او و در متن فرهنگ تصویری معاصر ایران بهتر بسنجد.
۱. «نون خ» | پخش نخست: ۱۳۹۸
یک کمدی ـ اجتماعی بومیمحور با تمرکز بر مسائل مالی، خانوادگی و فرهنگی یک خانواده کُرد
سریال نون خ، به کارگردانی و بازیگری سعید آقاخانی، از نوروز ۱۳۹۸ بهعنوان یکی از آثار شاخص طنز–اجتماعی در شبکه یک آغاز به پخش کرد. داستان نون خ بر زندگی خانوادهای کرد متمرکز است؛ شخصیت اصلی، «نورالدین خانزاده»، مالک کارگاهی برای فرآوری تخمه آفتابگردان است که با بحران مالی و بدهی روبرو میشود و این مسئله منجر به بحرانی اجتماعی – خانوادگی میگردد.
آقاخانی هم در مقام کارگردان و هم در نقش نورالدین حضور دارد؛ این همزمانی نقشآفرینی و کارگردانی، به او این امکان را داده که دیدگاه خود را نسبت به شخصیت و شرایطش مستقیماً منتقل کند. سایر بازیگران نیز از ترکیب حرفهای و گاه بومیاند. استفاده از لهجه و گویش محلی، حضور بازیگرانی با پسزمینه فرهنگی منطقه و توجه به جزئیات لباس، گریم و لوکیشن، بومیسازی قصه را برای مخاطب ملموس کرده است.
از حیث محتوا، سریال با ترکیب طنز و دغدغههای معیشتی، خردهروایتهای خانوادگی و بحرانهای اقتصادی ـ اجتماعی، کوشیده داستانی واقعنما و نزدیک به زندگی مردم عادی بسازد. این نوع روایت، با وجود زبان طنز، باعث همذاتپنداری گسترده مخاطبان شده است؛ به همین دلیل «نون خ» خیلی زود جایگاه ویژهای در بین آثاری که تلاش میکنند طنز اجتماعی واقعی باشند، پیدا کرد.
البته این محبوبیت به معنای کامل نبودن نیست: برخی نقدها به تکرار موقعیتها، نوسان میان جدیت و طنز یا کندی ریتم در فصلهای بعد وارد شده است. اما آنچه در کل «نون خ» را برجسته کرده، یعنی صمیمیت در روایت، شخصیتپردازی ملموس و بومی، و حساسیت به مشکلات واقعی مردم باعث شده ضعفها تا حد زیادی فراموش شوند. در نتیجه «نون خ» بدون شک مهمترین و ماندگارترین سریال کارنامه آقاخانی محسوب میشود.
۲. «خروس» | پخش: تابستان ۱۳۹۲
مجموعهای طنز با محوریت دغدغههای اجتماعی و اقتصادی طبقه متوسط
سریال خروس به کارگردانی سعید آقاخانی و نویسندگی مصطفی کیایی در تابستان ۱۳۹۲ از شبکه ۲ سیما روانه آنتن شد؛ مجموعهای طنز–اجتماعی در ۲۲ قسمت. خروس داستان زندگی خانوادهای است که پدر خانواده دچار مشکل غیرمنتظرهای میشود، و فرزندان، بهویژه پسر خانواده، با کمک دوستان تلاش میکنند بحران را حل کنند. در این مسیر، «خروس» بهطور نمادین و طنزآمیز نقش عجیبی بهعنوان «مغز متفکر» نقشهها دارد.
کارگردانی آقاخانی در خروس با هدف تلفیق طنز و دغدغههای اجتماعی بود؛ اما برخلاف آثار طنزِ صرف، نسبت به کارهای کاملاً کمدی او کمی جدیتر بود. همانطور که در نقدها آمده، مجموعه فضایی دارد که کمتر به دنبال خنده صرف است و بیشتر دنبال بازتاب دردها و مشکلات اقتصادی ـ اجتماعی.
از سوی مخاطبان و منتقدان، خروس اثری متوسط اما ارزشمند ارزیابی شد: اگرچه به سطح ماندگاری آثار برجسته نرسید، اما نشان داد که آقاخانی توانایی عبور از کمدی صرف دارد و میتواند اثر اجتماعی ـ طنزی بسازد که هم مفهوم داشته باشد و هم قابلتماشا.
۳. «دزد و پلیس» | پخش: ۱۳۹۱
یک کمدی شهری پرریتم با تکیه بر دیالوگنویسی قوی و موقعیتهای طنزآمیز
مجموعه دزد و پلیس از دیگر آثار مهم سعید آقاخانی است. اثری در ژانر کمدی–اجتماعی که در سال ۱۳۹۱ ساخته شد. این سریال نقطه عطفی در کارنامه آقاخانی بود؛ مجموعهای که با همکاری نویسندگان حرفهای، ترکیب بازی متندار، موقعیت طنز و موضوعات اجتماعی یا معمایی را تجربه کرد.
در این سریال، آقاخانی در نقش کارگردان تلاش کرده با حفظ تعادل بین طنز و روایت جدی، قصهای متفاوت نسبت به سریالهای کمدی رایج بسازد. این تنوع در تجربه او، بین طنز خانوادگی، موقعیت اجتماعی و حتی درامِ اجتماعی/معمایی نشاندهندهی جسارت او در آزمودن شکلهای مختلف روایت برای مخاطب است.
از نگاه مخاطب و تاریخ تلویزیون، دزد و پلیس یکی از آثار ابتدایی آقاخانی در ژانر ترکیبی بود که بعدها زمینه را برای تجربههایی جدیتر فراهم کرد. اگرچه شاید امروز به دلیل پیشرفت و بلوغ آثار بعدی کمتر دیده شود، اما اهمیت آن در کارنامه آقاخانی بهعنوان شروعی برای آزمایش سوژه و سبک قابل چشمپوشی نیست.
۴. «زن بابا» | پخش: نوروز ۱۳۸۹
سریالی خانوادگی و شاد با روابط پیچیده اعضای یک خانواده
سریال زن بابا با کارگردانی سعید آقاخانی و مشاوره رضا عطاران در نوروز ۱۳۸۹ از شبکه ۳ پخش شد. این مجموعه در ۱۵ قسمت طراحی شده بود و در ژانر کمدی–خانوادگی–اجتماعی قرار میگرفت.
در قصه «زن بابا»، محور اصلی بر روابط خانوادگی، حق میراث و املاک، اختلافات خانوادگی و منافع مالی است. پیرمردی پس از فوت همسرش با پسرش زندگی میکند، اما اختلافات با برادر خانم مرحوم (دایی) بر سر ارث و املاک، ازدواج پسر و منافع مالی، داستان را رقم میزند. زمانی که اعضای خانواده و بستگان به طمع پول افتادهاند، پیرمرد برای رهایی از تنهایی تصمیم میگیرد دوباره ازدواج کند.
بازیگران این سریال از چهرههای شناختهشده بودند: سیروس گرجستانی، محمد کاسبی، علی صادقی، مهران غفوریان، شقایق دهقان و دیگران. این ترکیب که همگی بازیگرانی با تجربه بالا در طنز هستند، کمک کرد تا شخصیتها ملموس و نزدیک به واقعیت باشند.
از نظر تأثیرگذاری، «زن بابا» تجربهای موفق در زمینه کمدی خانوادگی بود؛ سریالی که مناسب ایام نوروز و جمعهای خانوادگی بود و توانست با قصهای نسبتاً ساده اما آشنا به دل مخاطب بنشیند. با این حال، نقدهایی نیز مطرح شد: برخی بحرانها و پیچیدگیهای داستان، آن عمق دراماتیک لازم را نداشتند و بعضی شخصیتها بیشتر به تیپهای کلیشهای نزدیک بودند تا کاراکترهای واقعنما.
۵. «خوشنشینها» | پخش: ۱۳۸۹
یک کمدی موقعیت با محوریت همسایگی و سبک زندگی شهری
سریال خوشنشینها نیز از ساختههای سعید آقاخانی در سال ۱۳۸۹ است؛ با ژانر طنز–اجتماعی و خانوادگی. جایگاه آن بهعنوان یکی از تلاشهای اولیه آقاخانی برای کارگردانی در ژانر طنز خانوادگی مهم است.
«خوشنشینها» در دورهای ساخته شد که تلویزیون ایران سریالهای خانوادگی ـ طنز را برای مخاطب عام بسیار میپسندید؛ بنابراین این اثر با توجه به امکانات آن زمان و زبان کمدی مرسوم، سعی داشت نمایشی از طبقه متوسط و چالشهای اجتماعی ـ خانوادگی به تصویر بکشد. آقاخانی با توجه به تجربه پیشین در کمدی موقعیتها، تلاش کرد ترکیبی از موقعیت طنز، روابط خانوادگی و زندگی روزمره ارائه دهد.
با این حال، آثار بعدی او بهویژه «نون خ»، نشان دادند که آقاخانی بیش از هر چیز در خلق فضا و شخصیت توان دارد؛ «خوشنشینها» شاید تجربهای ابتداییتر باشد، با ضعفهایی در عمق روایت و شخصیتپردازی، اما نقش خود را در روند حرفهای او بهعنوان کارگردان طنز به درستی ایفا کرد.
جمعبندی؛ سریال محبوب شما در میان آثار سعید آقاخانی کدام است؟
نگاهی به این پنج سریال، دستکم چند نکته مهم درباره مسیر حرفهای سعید آقاخانی و ویژگیهای آثارش به ما میدهد. ابتدا اینکه آقاخانی، با تحصیلات در تئاتر و سابقه بازیگری، در دورههای مختلف، نوع متفاوتی از طنز و روایت را تجربه کرده است: از کمدی خانوادگی ساده («زن بابا»، «خوشنشینها»)، تا کمدی–اجتماعی با دغدغههای واقعی («خروس»، «دزد و پلیس») و در نهایت طنز اجتماعی عمیق، بومی و واقعنما در «نون خ». این تنوع نشاندهنده جسارت او برای آزمون ژانرها و سبکهای مختلف است.
دوم اینکه هر سریال، متناسب با زمان خود و نیاز مخاطب، موفقیت یا ضعفهایی داشته است: آثار اولیهتر شاید از نظر داستان و شخصیتپردازی به پای استانداردهای امروز نرسند، اما نقش مؤثری در شکلگیری تجربه طنز تلویزیونی داشتند. «خروس» و «دزد و پلیس» بهویژه مهماند چون نشان دادند طنز میتواند با نگاه اجتماعی نیز همراه باشد، نه فقط تفنن یا سرگرمی ساده.
سوم، «نون خ» درخشانترین و ماندگارترین تجربه اوست: سریالی که با فضاسازی بومی، شخصیتهایی نزدیک به مخاطب، و داستانی که هم ملموس است هم جدی، توانست حلقه ارتباط میان تلویزیون و زندگی واقعی مردم را دوباره گرم کند.
در نتیجه، اگر امروز بخواهیم نگاه کلی به تجربه طنز اجتماعی در تلویزیون ایران داشته باشیم، آثار آقاخانی بهویژه همین پنج سریالی که بررسی شد مهماند: هم بهخاطر تنوع و جسارت در سبک، هم بهخاطر تأثیری که بر مخاطب گذاشتند و هم بهخاطر اینکه نشان دادند طنز میتواند وسیلهای برای بازتاب واقعیتهای اجتماعی و دغدغههای مردمی باشد.
منبع: مجله بازار
بتلفیلد ۶ بهتره یا کالاف دیوتی؟ میزگیم با گلخان و شایان
نظرات