معرفی سریال‌های ایرانی که می‌توانستند جهانی شوند

از ابتدای دهه‌ی ۷۰ خورشیدی، صنعت سریال‌سازی در ایران به سمت استاندادرهای بین‌المللی حرکت کرد. هرچند کمبود شدید منابع مورد نیاز برای سریال‌هایی که توان رقابت با رقبای بین‌المللی داشته باشند را از ایران گرفته اما همچنان سریال‌هایی که این امکان را داشته باشند وجود داشته‌اند.

فهرست سریال‌های ایرانی که می‌توانستند در سطح بین‌المللی حرفی برای گفتن داشته باشند، لیستی طولانی نیست؛ چرا که برای دهه‌ها، سریال‌سازان ایرانی روی مفاهیم جذاب برای مخاطب ایرانی متمرکز شده بودند. در ۲۰ سال اخیر، با نفوذ شدید سریال‌های بین‌المللی به جامعه‌ی ایران، سریال‌سازهای ایرانی هم مجبور شدند سراغ مفاهیم عمومی‌تر بروند. در این فهرست مجله بازار، ۵ نمونه از سریال‌هایی که می‌توانستند مخاطب غیر ایرانی را هم جذب کنند بررسی کرده‌ایم. تعدادی از سریال‌های حاضر در این فهرست در نهایت موفق شدند مخاطب‌های غیر ایرانی را هم جذب کنند و به نمونه‌های موفقی در صادرات آثار فرهنگی تبدیل شدند. البته تمام آثار این فهرست، سریال‌های «خوبی» نیستند اما مسئله‌ی مهم در صادرات، پذیرش جامعه‌ی هدف است.

نهنگ آبی (۱۳۹۷–۱۳۹۸) – کارگردان: فریدون جیرانی

«نهنگ آبی» درام-معمایی درباره‌ی پسری نابغه کامپیوتر به نام آرمین است که با دنیای شرکت‌های بزرگ فناوری آشنا می‌شود. آرمین درگیر روابط پیچیده‌ی شرکتی، هک‌های اینترنتی و خیانت‌های درون سازمانی می‌شود.  حضور چهره‌های شناخته‌شده‌ای مانند لیلا حاتمی و ساعد سهیلی و تم دنیای فناوری، جذابیت این سریال را افزایش می‌دهد. «نهنگ آبی» به‌خاطر همین جذابیت موضوعی در کشورهای بنگلادش و عراق هم پخش شده است.  دغدغه‌های جوانان علاقه‌مند به تکنولوژی و مسائل اخلاقی در فضای سایبری، مواردی جهانی و فراتر از مرزهاست که به پتانسیل جهانی این سریال کمک می‌کند.

آقازاده (۱۳۹۸–۱۳۹۹) – کارگردان: بهرنگ توفیقی

«آقازاده» یک درام اجتماعی-سیاسی است که قصه‌ی «نیمای بهاری»، پسر آقازاده‌ای فاسد، و «حامد تهرانی»، یک مأمور قانون‌مدار و «آقازاده» با منش متفاوت را دنبال می‌کند. مضمون مبارزه با فساد و عدالت‌خواهی محور قصه است. این سریال در ایران بسیار پربیننده شد و حتی خبر ساخت سریالی شبیه به آن در کشورهای دیگر نیز مطرح شد (به‌عنوان مثال در عراق مجموعه‌ی «ابن‌الباشا» الهام گرفته از «آقازاده» پخش شد). موضوع فساد سیاسی و انتقام جویی در «آقازاده» جنبه‌ای جهانی دارد و موفقیت آن در بازار داخلی نشان داد این سوژه می‌تواند در دیگر کشورها نیز بازتاب داشته باشد.

مریم مقدس (۱۳۷۸–۱۳۸۰) – کارگردان: شهریار بهرانی

این سریال مذهبی-تاریخی زندگی حضرت مریم (ع) را از تولد تا بعثت حضرت عیسی (ع) روایت می‌کند. «مریم مقدس» پس از پخش در شبکه‌های مختلف تلویزیونی داخل کشور، به بسیاری از کشورها راه یافت. به‌گفته‌ی عوامل تولید، پخش این سریال در برخی کشورهای آفریقایی به نزدیکی و تفاهم بین مسلمانان و مسیحیان کمک کرد و در ترکیه نسخه‌های زیادی از آن تکثیر شد؛ به‌طوری که بیش از یک میلیون نسخه رسمی در ترکیه تولید گردید.  داستان مریم (ع) برای پیروان ادیان ابراهیمی جذاب است و توجه وسیع بین‌المللی به «مریم مقدس» نشانه‌ی تمایل عمومی به این نوع روایت‌های مشترک است.

مردان انجلس (۱۳۷۵–۱۳۷۶) – کارگردان: فرج‌الله سلحشور

«مردان انجلس» برگرفته از قصه‌ی قرآن درباره‌ی گروه اصحاب کهف است؛ داستان هفت جوان که در راه ایمان به خدا به غاری پناه می‌برند و ۳۰۰ سال به خواب می‌روند. این مجموعه اولین تجربه‌ بزرگ پرداخت به قصص قرآنی در تلویزیون ایران بود. پس از پخش در ایران، «مردان انجلس» در بسیاری از کشورهای همسایه توزیع شد و مورد توجه اقلیت‌های مسیحی نیز قرار گرفت. حتی گفته شده که رئیس‌جمهور وقت ایران، یک نسخه از این سریال را به پاپ تقدیم کرده است.  مضمون تعامل ادیان و نشان دادن وجه مشترک و محترم داستان‌های دینی باعث شده «مردان انجلس» اقبال فراملی داشته باشد.

یوسف پیامبر (۱۳۸۷) – کارگردان: فرج‌الله سلحشور

این سریال نیز بر اساس داستان قرآن (و انجیل) درباره‌ی حضرت یوسف (ع) ساخته شده است. «یوسف پیامبر» یکی از موفق‌ترین سریال‌های ایرانی خارج از مرزها بوده است. به گفته‌ی مدیر سابق صداوسیما، این سریال در بیش از پنجاه کشور پخش و به زبان‌های مختلف دوبله شد.  در عراق بسیار محبوب شد (حتی برخی کودکان عراقی «یوسف» نام گرفتند) و در اروپا (مثلاً تلویزیون سارایوو در بوسنی) نیز پخش شد و مورد استقبال واقع شد. داستان فراز و فرودهای یوسف و مسائل کلیشه‌ای انسان و ایمان، جذابیتی ذاتی برای مخاطبان جهانی دارد و کیفیت بالای تولید نیز به موفقیت گسترده‌ی بین‌المللی این سریال انجامید.

جمع‌بندی

رقابت با سریال‌های بین‌المللی، رقابتی بسیار دشوار برای سازندگان ایرانی به‌شمار می‌رود اما موفقیت در آن، ناممکن نیست. در سال‌های اخیر با تمرکز بی‌دلیل روی مسائل سطحی و ساخت محصولات بسیار ضعیف، صنعت سریال ایران نسبت به رقابی منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای بسیار عقب افتاده است. تمرکز روی نیازهای عمومی و ماجراهای قابل پذیرش برای دیگران، می‌تواند موفقیت‌های مقطعی و دوره‌ای در صادر کردن سریال‌های ایرانی را به مسئله‌ای همیشگی تبدیل کند.