این قسمت ثابت می‌کند که باب اسفنجی هوشندانه‌ترین انیمیشن دوران خود است

پخش انیمیشن «باب اسفنجی شلوارمکعبی» (SpongeBob SquarePants) در ماه مه ۱۹۹۹ (اردیبهشت ۱۳۷۸) آغاز شد، اما پخش این کارتون همچنان ادامه دارد؛ سریالی که هم‌اکنون در فصل شانزدهم خود به سر می‌برد و برای فصل هفدهم نیز تمدید شده است. نکته حیرت‌انگیز ماجرا اینجاست که این مجموعه توانسته بر نسل هزاره (Millennials)، نسل زد (Gen Z) و نسل آلفا (Gen Alpha) تقریباً به یک اندازه تأثیر بگذارد و به یکی از معدود آثار انیمیشنی تبدیل شود که موفق شده مخاطبان را در چندین نسل مختلف پای تلویزیون میخکوب کند.

در حالی که عمر اکثر کارتون‌ها تنها چند فصل است و با تغییر دهه و آمدن بینندگان جدید به دست فراموشی سپرده می‌شوند، باب اسفنجی شلوارمکعبی با سربلندی از آزمون دشوار زمان بیرون آمده است. دلایل متعددی وجود دارد که باب اسفنجی را از اواخر دهه ۹۰ میلادی (اواخر دهه ۷۰ شمسی) به یک نماد فرهنگ عامه تبدیل کرده است.

یکی از شاهکارهای سازندگان، توانایی آن‌ها در همگام‌سازی با تغییرات زمانه بوده است؛ آن‌ها ضمن حفظ جذابیت هسته اصلی داستان، قصه‌ها و فرمول‌ها را به گونه‌ای تغییر داده‌اند که برای کودکان امروزی نیز کشش داشته باشد. با این حال، دلیل اصلی و البته کمتر دیده‌شده‌ی محبوبیت ادامه‌دار این سریال، هوشمندی نهفته در روایت‌های آن است که به شکلی زیرپوستی، درس‌های ارزشمندی را به بینندگان کم‌سن‌وسال منتقل می‌کند.

«کرم کوچولو/هیجان همبرگر»؛ یک اپیزود جریان‌ساز در تاریخ باب اسفنجی

فصل ۲، قسمت ۷ با عنوان «کرم کوچولو/هیجان همبرگر» (Wormy/Patty Hype)، یکی از اپیزودهای کلاسیک و قدیمی باب اسفنجی شلوارمکعبی است که دو ماجراجویی بامزه و دیوانه‌وار از باب و پاتریک را به تصویر می‌کشد. بخش «کرم کوچولو» (Wormy) داستان دو دوست را روایت می‌کند که در شهر «بیکینی باتم» به دنبال یک پروانه می‌دوند، زیرا تصور می‌کنند این پروانه پس از تغییر شکل از یک کرم ابریشمِ دوست‌داشتنی، به یک هیولای خطرناک تبدیل شده است. اگرچه این داستان خنده‌دار یکی از خاطره‌انگیزترین بخش‌های فصول اولیه سریال است، اما بخش دوم یعنی «هیجان همبرگر» (Patty Hype) به دلیل ایده درخشان «همبرگرهای زیبا» (Pretty Patties)، یک اثر نمادین محسوب می‌شود.

در آغاز این اپیزود درخشان، آقای خرچنگ، اختاپوس و باب اسفنجی را می‌بینیم که در رستوران خرچنگ (Krusty Krab) که گرد و خاک روی آن نشسته، ایستاده‌اند. آن‌ها بی‌حوصله و نگران‌اند، چرا که سی‌وشش روز است حتی یک مشتری هم نداشته‌اند. ماجرا از جایی شروع می‌شود که یک ماهی گرسنه، همبرگر خرچنگی را رد می‌کند چون معتقد است رستوران هیچ «زرق‌وبرقی» ندارد. در پاسخ، باب اسفنجی برای بازگرداندن مشتریان پیشنهاد تولید همبرگرهای رنگارنگ را می‌دهد. اما زمانی که آقای خرچنگ و اختاپوس ایده او را به تمسخر می‌گیرند، باب اسفنجی عهد می‌بندد که اشتباه آن‌ها را ثابت کند و کسب‌وکار مستقل خودش را راه بیندازد.

باب اسفنجی به همراه بهترین دوستش پاتریک، دکه‌ای را بیرون خانه خود برپا می‌کند و اولین مشتری‌اش را جذب می‌کند؛ مشتری‌ای که شیفته‌ی همبرگرهای رنگی می‌شود و خبر عالی بودن آن‌ها را در شهر پخش می‌کند. کسب‌وکار آن‌ها به سرعت اوج می‌گیرد و به موفقیتی عظیم بدل می‌شود، تا جایی که این دو دوست تصمیم می‌گیرند پول حاصل از فروش را به دیگران ببخشند. وقتی آقای خرچنگ از این سود سرشار باخبر می‌شود، با ترفندی باب اسفنجی را فریب می‌دهد تا دکه «همبرگرهای زیبا» را در ازای کلیدهای رستوران خرچنگ، به او واگذار کند.

در لحظه‌ای که برای یک انیمیشن کودکانه به‌طرز غافلگیرکننده‌ای تاریک است، آقای خرچنگ با گروهی از مردم خشمگین روبرو می‌شود که پولشان را پس می‌خواهند؛ زیرا خوردن همبرگرها باعث شده بخش‌های مختلف بدنشان رنگ‌های عجیبی بگیرد. در حالی که باب اسفنجی در آرامش کامل از مدیریت رستوران خرچنگ لذت می‌برد، آقای خرچنگ باید تاوان فریبکاری‌اش را بدهد. اگرچه در نگاه اول این داستان صرفاً یک ماجرای خنده‌دار دیگر در این کارتون طنز به نظر می‌رسد، اما پیام کلی اپیزود بسیار عمیق‌تر از آن چیزی است که تصور می‌شود.

اپیزود «هیجان همبرگر»؛ هوشمندانه‌تر از آنچه فکرش را می‌کنید

اگرچه شوخی‌های بزرگسالانه در سراسر سریال باب اسفنجی شلوارمکعبی به چشم می‌خورد، اما مضامین حیرت‌انگیز و بالغی نیز در تار و پود نمایش تنیده شده که درس‌های مهمی به بینندگان خردسال می‌آموزد. این اپیزود خاص، به واکاوی چند مفهوم متفاوت می‌پردازد. نخستین مفهوم، جنبه‌ای مثبت و انگیزشی دارد؛ شخصیت اصلی پروژه خلاقانه خود را ارائه می‌دهد و علی‌رغم ناباوری و تمسخر دیگران، پای خلاقیت و ایده‌اش می‌ایستد.

این رویکرد کودکان را تشویق می‌کند تا خلاق باشند و اجازه ندهند قضاوت دیگران، آتش تخیل و آرزوهای هنری‌شان را خاموش کند. این پیام، وجهه‌ی مثبت و امیدبخش داستان است که در مقابل بخش نگران‌کننده‌ترِ اپیزود قرار می‌گیرد. پس از اینکه باب اسفنجی و پاتریک دکه را افتتاح می‌کنند و مشتری تحت‌تأثیر ظاهر محصول قرار می‌گیرد، خط داستانی به نقد «شیفتگی جامعه نسبت به ترندها» می‌پردازد. همچنین، داستان به این نکته اشاره می‌کند که وقتی مصرف‌کنندگان متوجه عوارض جانبی محصول می‌شوند، این ترندها چقدر سریع افول می‌کنند و تغییر می‌یابند.

دلیل نمادین بودن این اپیزود، هیاهوی پیرامون همبرگرهای رنگی است؛ جایی که مشتریان همبرگرهایی را می‌خرند که صرفاً با اکسسوری‌ها یا لباس‌هایشان ست باشد. این صحنه‌ی به ظاهر احمقانه، حقیقتی تلخ را برجسته می‌کند: حتی مسخره‌ترین ترندها هم می‌توانند اوج بگیرند، به شرطی که مصرف‌کنندگان مایل باشند ارزشی در آن محصول ببینند، حتی اگر این ارزش صرفاً مبتنی بر زیبایی ظاهری باشد و نه کیفیت واقعی. این نقدِ تند بر مصرف‌گرایی، شانه‌به‌شانه با دومین مضمون اصلی روایت پیش می‌رود که چیزی نیست جز «طمع».

باب اسفنجی شلوارمکعبی همواره به دلیل طرح ایده‌های بزرگسالانه‌ای که برخی والدین آن‌ها را چالش‌برانگیز می‌دانستند، بحث‌برانگیز بوده است؛ اما «هیجان همبرگر» نشان داد که این نمایش تا چه اندازه در هشدار دادن به مخاطب درباره رفتارهای ناپسند، عالی عمل می‌کند. این موضوع زمانی آشکار می‌شود که آقای خرچنگ، باب اسفنجیِ خوش‌قلب و معصوم را فریب می‌دهد تا بتواند از ایده همبرگرهای زیبا سود ببرد. وقتی او با پیامد طمع‌ورزی خود مواجه می‌شود، سرنوشت آقای خرچنگ به مخاطب یادآور می‌شود که فریبکاری برای کسب سود، عاقبتی جز گرفتاری ندارد.

باب اسفنجی آن‌قدر سرگرم‌کننده بود که بچه‌ها متوجه یادگیری نمی‌شدند

باب اسفنجی یک شخصیت کارتونی نمادین از دهه ۹۰ میلادی (۷۰ شمسی) است، چرا که او عاشق خوش‌گذرانی و به‌طرز خنده‌داری از همه‌جا بی‌خبر است؛ ویژگی‌هایی که رفتارهای ساده‌لوحانه و عجیبش را برای کودکان جذاب می‌کند. این مجموعه طولانی‌مدت به خاطر داشتن غیرعادی‌ترین، سرگرم‌کننده‌ترین و دوست‌داشتنی‌ترین خطوط داستانی در میان برنامه‌های کودک شناخته می‌شود و همین امر محبوبیت چند دهه‌ای آن را تضمین کرده است. فرمول منحصربه‌فردی که در نگارش داستان‌های باب اسفنجی شلوارمکعبی به کار رفته، تأثیر به‌سزایی بر اعتبار دنیای انیمیشن گذاشته است؛ به طوری که مخاطبان خردسال چنان سرگرم می‌شوند که به ندرت متوجه می‌شوند هر قسمت در حال آموختن درس‌های زندگی به آن‌هاست.

اگرچه برخی از بحث‌برانگیزترین اپیزودهای باب اسفنجی در پرداختن به مضامین بالغ یا نامناسب کمی زیاده‌روی کرده‌اند، اما یکی از بزرگ‌ترین انتقادها به این نمایش، در واقع نقطه قوت و ارزشمندترین مفهوم آن است. این انیمیشن از لحن طنز و ساده‌ی خود استفاده می‌کند تا مسائل دنیای واقعی و ایده‌های اجتماعی را کنکاش کند و کودکان را به تفکر انتقادی درباره داستان تشویق نماید. ساخت یک برنامه کودک که بتواند تمام استانداردهای سرگرمی را رعایت کند و هم‌زمان به‌شکلی استثنایی آموزنده باشد، دستاوردی ستودنی است.

برخی از اپیزودهای باب اسفنجی شلوارمکعبی در بزرگسالی جذابیت بیشتری پیدا می‌کنند، زیرا شوخی‌ها و مفاهیم آن‌ها فراتر از درک کودکان است؛ اما جنبه‌هایی نیز وجود دارد که حتی خردسال‌ترین بینندگان هم آن‌ها را درک می‌کنند. برای مثال، در اپیزود «لالایی دوکفه‌ای» (Rock-a-Bye Bivalve)، داستان به نقد نقش‌های جنسیتی سنتی در روابط و مسئله تقسیم ناعادلانه کار در خانه می‌پردازد. با وجود واکنش‌های منفی برخی والدین نسبت به این اپیزودها، آن‌ها به کودکان می‌آموزند که چگونه با دیگران رفتار کنند و درک درستی از روابط محترمانه داشته باشند.

همین پیچیدگی پنهان در لایه‌های داستان است که باعث شده تئوری‌های عجیب و غریب بسیاری توسط هواداران برای باب اسفنجی مطرح شود. سال‌ها پس از اولین پخش، این کارتون همچنان محبوب قلب بزرگسالان و کودکان است و این تنها به دلیل حس نوستالژی نیست. در زیر پوسته‌ی ماجراجویی‌های هیجان‌انگیز و عجیب، پیام‌های عمیقی نهفته است که درباره مسائل جهانی، رشد شخصی و درس‌های ملموس زندگی صحبت می‌کنند.

هیچ کارتونی در دهه ۲۰۰۰ نمادین‌تر از باب اسفنجی نیست

منحصربه‌فرد بودن باب اسفنجی شلوارمکعبی در این است که هم یک کارتون نمادینِ دهه ۹۰ و هم نمادِ دهه ۲۰۰۰ محسوب می‌شود و نماینده‌ی چندین نسل از بینندگانی است که با تماشای ماجراجویی‌های این اسفنج زرد قد کشیده‌اند. بیش از یک دهه پس از پایان دوران کودکی، بسیاری از بزرگسالان هنوز با عشق و علاقه اپیزودهای محبوبشان را به یاد می‌آورند و می‌توانند ترانه‌های مشهور آن را از حفظ بخوانند. پس از ۲۴ سال، شکی نیست که باب اسفنجی یک کلاسیک جاودانه است، حتی در حالی که پخشش همچنان ادامه دارد.

باب اسفنجی بر فرهنگ عامه در تمام سطوح تأثیر گذاشته است؛ از انتشار برخی از بهترین فیلم‌های سینمایی اقتباسی گرفته تا الهام‌بخشی برای ساخت چندین بازی ویدیویی محبوب. از همان اپیزود اول یعنی «نیازمند کمک» (Help Wanted) تا موفقیت‌های اخیر مانند «سفر جاده‌ای باب اسفنجی به کریسمس» (SpongeBob’s Road to Christmas)، این نمایش ده‌ها قسمت دارد که محبوبِ حداقل سه نسل از بینندگان است. کمتر نمایشی می‌تواند ادعا کند که از اواخر دهه ۹۰ میلادی تا سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) بر مخاطبان تأثیر گذاشته و یکی از گسترده‌ترین دایره‌های مخاطبان در تاریخ تلویزیون را شکل داده است.

در اوایل سال ۲۰۲۵ (زمستان ۱۴۰۳ / بهار ۱۴۰۴)، باب اسفنجی شلوارمکعبی با تبدیل شدن به طولانی‌ترین سریال انیمیشنی آمریکایی مخصوص کودکان، تاریخ‌ساز شد و مُهر تأییدی بر نفوذ عظیم خود در فرهنگ پاپ زد. وقتی صحبت از این سریال می‌شود، معمولاً شخصیت‌های عجیب و چندبعدی آن مورد تحسین قرار می‌گیرند؛ اما کمتر به این موضوع پرداخته می‌شود که چگونه این شخصیت‌های پیچیده، نشان‌دهنده هوش سرشارِ نهفته در اثر هستند.

باب اسفنجی شلوارمکعبی، از زمانی که در آستانه قرن بیست و یکم روی آنتن رفت تا به امروز، شایسته‌ی اعتباری بسیار فراتر از یک کارتون ساده است. اپیزودهایی مانند «کرم کوچولو/هیجان همبرگر» گواهی بر این مدعاست که خطوط داستانی این اثر تا چه حد تفکربرانگیز و آموزشی هستند. این کارتون، برخلاف تصور رایج که آن را اثری صرفاً مضحک می‌پندارد، بسیار هوشندانه‌تر از ظاهرش عمل می‌کند و اپیزودهایی را به مخاطب هدیه می‌دهد که به همان اندازه که خنده‌دارند، آموزنده و عمیق نیز هستند.

منبع: cbr