بررسی تاثیرات فرهنگی باب اسفنجی؛ سفری عمیق به دنیای بیکینی باتم

باب اسفنجی شلوار مکعبی و دوستانش بیش از دو دهه است که به یکی از عناصر ماندگار در دنیای انیمیشن تبدیل شده و همچنان هم میان مخاطبان محبوب است. این اسفنج زرد دوست داشتنی که در یک آناناس زیر دریا زندگی می‌کند، توسط استیون هیلنبرگ خلق شده و با سبک طنز خاص و غیرمتعارف خود، تاثیرات عمیقی بر فرهنگ عامه گذاشته است.

«SpongeBob SquarePants» در ابتدا یک کارتون ساده تلویزیونی در شبکه نیکلودئون شروع شد و به تدریج به یک پدیده جهانی تبدیل شد که میلیون‌ها نفر در سراسر جهان سرگرم کرده و بر جنبه‌های مختلف فرهنگی (مانند زبان، طنز، میم‌ها، پوشاک، موسیقی و …) تاثیر گذاشته است. در ادامه این مطلب قرار است به همین تاثیرات فرهنگی به شکل عمیق‌تری بپردازیم.

شکل‌گیری باب اسفنجی شلوار مکعبی

پیش از آن‌که به بررسی تاثیر فرهنگی این مجموعه بپردازیم، بد نیست نگاه کوتاهی به چگونگی شکل‌گیری آن بپردازیم. استیون هیلنبرگ که هم در زمینه آموزش علوم دریایی فعالیت داشت و هم انیماتور بود، در اواخر دهه ۹۰ به ایده ساخت این مجموعه رسید. پیش‌زمینه‌ علمی هیلنبرگ در زیست‌شناسی دریایی نقش مهمی در خلق دنیای زیرآبی بیکینی باتم (Bikini Bottom) ایفا کرد و به آن حال‌ و هوایی متفاوت بخشید که از اقیانوس الهام گرفته بود.

در سال ۱۹۹۹ بود که سریال «باب‌اسفنجی شلوارمکعبی» برای اولین بار از «Nickelodeon» پخش شد. این مجموعه مخاطبان را با شخصیت باب اسفنجی و دوستانش پاتریک، اختاپوس، استار چیکس و آقای خرچنگ) و البته دشمن اصلی آن‌ها «پلانکتون» آشنا کرد. داستان در شهر خیالی زیر آبی به‌ نام بیکینی باتم می‌گذرد و ماجراهای خنده دار باب‌اسفنجی را دنبال می‌کند؛ از کار در رستوران کراستی کراب و پختن کراستی برگرها گرفته تا روبه‌ رو شدن با چالش‌های عجیب در اعماق دریا.

تاثیر فرهنگی باب اسفنجی با شخصیت‌های فراموش نشدنی

یکی از اصلی‌ترین دلایل تاثیر فرهنگی عمیق باب‌اسفنجی طنز خاص و منحصر به‌فرد آن است. شوخی‌ها و موقعیت‌های طنزآمیز سریال هم مخاطبان کودک و کم سن و سال را جذب می‌کند و هم برای بزرگ‌ترها سرگرم‌کننده است.

همین ویژگی باعث شده تا به انتخابی محبوب برای تماشای خانوادگی تبدیل شود. رویکرد مثبت و خوش‌بینی همیشگی باب‌اسفنجی، ساده‌لوحی بامزه پاتریک و عصبانیت دائمی اختاپوس، لحظات کمدی فراوانی را خلق کرده‌اند که طی نسل‌ها با مخاطبان ارتباط برقرار کرده‌اند. تیکه کلام‌ و نقل‌قول‌های به‌یادماندنی این کارتون به بخشی از زبان روزمره ما تبدیل شده‌اند. عبارات مختلف او مانند «من آماده‌ام!» و بسیاری دیگر وارد فرهنگ عامه شده‌ و نشان می‌دهد که تاثیر سریال تا چه اندازه در ذهن و زندگی مخاطبان نفوذ کرده است.

البته که این تاثیر از صفحه تلویزیون فراتر رفته و وارد دنیای موسیقی نیز شده است. یکی از مشهورترین نمونه‌های آن، قطعه «پیروزی شیرین» در قسمت «Band Geeks» است. این صحنه نمادین، که در آن باب اسفنجی و دوستانش در استادیوم Bubble Bowl برنامه اجرا می‌کنند، بارها در میان مخاطبان دست‌مایه تقلید، بازسازی و اشاره‌های مختلف قرار گرفته است.

با ورود به عصر اینترنت و فضای مجازی، این تاثیر حتی فراگیر تر شد. تصاویر شخصیت‌های این سریال به بخش جدایی‌ناپذیری میم‌های اینترنتی تبدیل شده‌اند. میم‌هایی مانند «باب اسفنجی مسخره‌کننده» (Mocking SpongeBob) و «باب اسفنجی خیال‌پرداز» (Imagination SpongeBob) به‌طور گسترده در فضای مجازی منتشر شده‌اند و نقش مهمی در محبوبیت دوباره سریال در میان کاربران آشنا به فضای اینترنت داشته‌اند.

مسیر تجاری و برندینگ باب اسفنجی

موفقیت باب اسفنجی تنها به بخش تلویزیون و انیمیشن‌سازی محدود نمی‌شود. محصولات جانبی و برندینگ این مجموعه به شکل قابل‌توجهی رشد کرده است. عکس باب اسفنجی را می‌توان روی همه‌چیز پیدا کرد؛ از لباس و اسباب‌بازی گرفته تا ظرف غذا و بازی‌های ویدیویی. این شخصیت حتی در کمپین‌های تبلیغاتی برای محصولات مختلف هم استفاده شده، که نشان‌دهنده جذابیت گسترده و همگانی او است.

علاوه بر این، نفوذ باب اسفنجی به دنیای مد و پوشاک نیز راه یافته است. طراحان برندهای لوکس از ظاهر شاد و سرگرم‌کننده این شخصیت الهام گرفته‌ و به دنبال آن کالکشن‌های لباس و همکاری‌های ویژه‌ای در این زمینه به وجود آمده که به شخصیت باب اسفنجی شلوار مکعبی ادای احترام می‌کند.

تاثیر آموزشی و آگاهی بخش در زمینه محیط زیست

با وجود شوخ‌طبعی‌ها و رفتارهای عجیب و غریبش، باب اسفنجی موفق شده درس‌های ارزشمند زندگی و محتوای آموزشی را نیز به مخطاطبان بیاموزد. ارجاعات مختلف آن به زیست‌شناسی دریایی و توجه و دقت آن در نشان دادن برخی گونه‌های زیرآبی، باعث شده علاقه‌مندان جوان به علوم دریایی جذب شوند. تجربه قبلی خالق آن در این زمینه که زیست‌ شناس دریایی بود، باعث شده به تصویر کشیدن زندگی دریایی و موجودات آن در این مجموعه هم سرگرم‌کننده و هم آموزنده باشد.

علاوه بر جنبه‌های آموزشی، باب اسفنجی به موضوعات مهم محیط زیستی نیز پرداخته است. قسمت‌هایی مانند «The Algae’s Always Greener» و«آخرین ایستادگی باب اسفنجی» به موضوع آلودگی و تخریب زیست‌بوم‌ها می‌پردازد. این قسمت‌ها بستری مناسب برای بحث درباره دغدغه‌های محیط زیستی با مخاطبان کم سن و سال تر فراهم می‌کند.

میراث ماندگار باب اسفنجی

وقتی به تاثیر فرهنگی باب اسفنجی اشاره می‌کنیم، نباید میراث ماندگار استیون هیلنبرگ، خالق این مجموعه را از یاد ببریم. ایده بکر، خلاقیت و تعهد هیلنبرگ به آموزش علوم دریایی نقش بسیار مهمی در شکل‌گیری این شخصیت محبوب و دنیایش داشت. درگذشت هیلنبرگ در سال ۲۰۱۸ با موج گسترده‌ای از ادای احترام و قدردانی از سوی طرفداران و همکارانش همراه بود.

امروزه، باب اسفنجی همچنان جزو یکی از نمادهای مهم فرهنگی محسوب می‌شود که با سریال‌های فرعی، فیلم‌های سینمایی و انبوه محصولات جانبی، دنیای بیکینی باتم همچنان پرجنب‌وجوش و زنده باقی مانده است. توانایی این مجموعه در خلق شادی، خنده و درس‌های ارزشمند زندگی به مخاطبان در همه سنین، اهمیت پایدار فرهنگی آن را ثابت کرده است. در پایان می‌توان گفت که باب اسفنجی فقط یک شخصیت کارتونی نیست؛ بلکه یک پدیده فرهنگی است که تاثیر قابل توجهی بر حوزه سرگرمی، طنز، موسیقی و حتی آموزش در زمینه‌های مذکور گذاشته است و بدون شک تا سال‌های طولانی این مسیر ادامه خواهد داشت.

در مطالب مرتبط خواندیم که جزئیات فصل شانزدهم انیمیشن باب اسفنجی منتشر شد و چرا نسل ما هنوز هم باب اسفنجی را دوست دارد؟.

منبع: Toonsmag

بزرگ‌ترین یوتیوبر کالاف دیوتی ایران کیه؟ میزگیم با ملیکا دیوتی