نگاهی به المان ها و تاریخچه فیلم های معمایی
یکی از محبوب‌ترین ژانرهای سینمایی ژانر معمایی است، ژانری که شم کارآگاهی ما را می‌سنجند و ما را غافلگیر می‌کند. از گذشته تا به امروز المان‌های زیادی به فیلم‌های معمایی اضافه یا کم شده است. در این مقاله می‌خواهیم متداول‌ترین المان فیلم‌های معمایی را بررسی کنیم، سپس بهترین فیلم‌های این ژانر را معرفی کنیم.
تعریف فیلم های معمایی
شاهین مالت (۱۹۴۱)
فیلم‌های معمایی معمولا حول محور یک یا چند معما می‌چرخند. معماهایی که باید یک کارآگاه کارکشته یا آماتور یا حتی انسان معمولی آن را حل کنند. سرنخ‌هایی نیز در سراسر فیلم پخش است تا مخاطب را با فیلم بیشتر درگیر کنند.
المان های شخصیتی در فیلم های معمایی
همه فیلم‌های جنایی چنین المان‌هایی را ندارند، حتی ممکن است بعضی از این المان‌ها را د دستکاری کنند و بیننده را بیشتر گمراه کنند. با‌این‌حال بعضی از این المان‌ها را می‌توان در اکثر فیلم‌های جنایی مشاهده کرد.
کارآگاه باهوش
بنوآ بلک در چاقوکشی (۲۰۱۹)
در واقع این افراد شخصیت اصلی داستان محسوب می‌شوند. کارآگاه‌هایی که با هوش استثنایی و تیزبینی خود هیچ چیزی را از قلم نمی‌اندازند. از نظر شخصیتی امکان دارد آدم‌هایی متکبر و ضداجتماعی باشند. با‌این‌حال در طول داستان گاهی باورها و عقایدشان زیر سوال می‌رود و حتی گول می‌خورند؛ بنابراین، نباید لحظه‌ای غفلت کنند. از معروف‌ترین کارآگاه‌های باهوش می‌توان به شرلوک هولمز، هرکول پوآرو و بنوآ بلک در سری فیلم‌های چاقوکشی اشاره کرد.
دستیار وفادار
شرلوک و جان
برخی از کارآگاه‌ها کنار خود یک یار وفادار دارند، کسی که کمک زیادی به شخصیت اصلی داستان می‌کند. حتی در جاهایی او را از موقعیت‌های مرگبار نجات می‌دهد. اگرچه دستیارها به باهوشی کارآگاه اصلی نیستند، اما مورداعتمادترین فرد نزدیک به او محسوب می‌شوند. از مشهورترین دستیارهای کارآگاه می‌توان به جان واتسون و کارآگاه هستینگز در پوآرو اشاره کرد. برای مثال واتسون اندازه شرلوک فرد باهوشی نیست. اما تعلیمات ارتشی و پزشکی واتسون بارها شرلوک را نجات داده است.
فم فتالی (Femme Fatale)
کاترین ترامل در Basic Instinct (1992)
فم فتالی یا زن اغواگر به کسی می‌گویند که دارای گذشته‌ای اسرارآمیز و شخصیتی کاریزماتیک است. هیچ‌وقت نمی‌توان درباره شخصیت زن اغواگر نظر قطعی داد؛ چون در جاهایی از کارآگاه اصلی داستان حمایت و در جاهایی خیانت می‌کنند. با‌این‌وجود امکان دارد در پایان فیلم به ویلن اصلی داستان تبدیل شوند.
باهوش‌ترین کارآگاه‌ها هم گاهی از دست این کاراکترها فریب می‌خورند. چون فم فتالی توانایی خوبی در فریب‌دادن و سوءاستفاده از دیگران دارد. با‌این‌وجود در فیلم‌های کلاسیک زن‌های اغواگر ظاهری آراسته و سیگاری روشن بر لب دارند. از فم فتالی‌های ماندگار سینما می‌توان به بریجید اشانسی در شاهین مالت و کاترین ترامل در Basic Instinct اشاره کرد.
نکته انحرافی
نکته‌های انحرافی سرنخ‌هایی هستند که در ابتدا قوی به نظر می‌رسند. اما برای رد گم‌کنی استفاده می‌شوند. برای همین هر کسی نمی‌تواند نکات انحرافی را به‌درستی تشخیص دهد..
مظنون غیر محتمل
مظنونین همیشگی (۱۹۹۵)
مظنونین غیرمحتمل کاراکترهایی در ظاهر بی‌گناه و معصوم تلقی می‌شوند. اما در پایان متوجه می‌شویم که چنین شخصیتی ندارند. حتی در جاهایی همه چیز زیر سر آن‌ها است؛ به همین خاطر بیننده را زیاد غافلگیر می‌کنند.
المان های داستانی
شاتر آیلند (۲۰۱۲)
در این لیست موقعیت‌ها و موانعی که پروتاگونیست با آن‌ها مواجه می‌شود را بررسی می‌کنیم.
- اتاق مهروموم‌شده: در این مکان‌ها جنایتی انجام می‌شود که هیچ راه خروجی از آن وجود ندارد. به همین دلیل رخ‌دادن هر جنایتی در این مکان غیرممکن به نظر می‌رسد.
- مک گافین: وسیله‌ای که انگیزه جنایت حول محور آن می‌چرخد. درواقع پول یا اشیا گران‌قیمت جزو دسته مک گافین قرار می‌گیرند.
- پیچش داستانی: اتفاق یا رویدادی غافلگیرکننده که دیدگاه کلی ما را به داستان تغییر می‌دهد. همچنین ما را بیشتر از قبل میخکوب می‌کند. معمولا فیلم‌های جنایی خوب پیچش داستانی فوق‌العاده‌ای دارند.
- اعتراف دروغین: در بعضی از فیلم‌های معمایی امکان دارد یکی از مظنونین به‌خاطر اجبار یا عذاب وجدان به گناه خود اعتراف کند. اما شخصیت اصلی آن را باور نمی‌کند و سعی می‌کند خودش همه چیز را حل کند.
المان های محیطی
در این بخش مکان‌هایی که فیلم‌هایی معمایی در آن رخ می‌دهد را بررسی می‌کنیم.
- شب تاریک و طوفانی: شب‌های طوفانی یا بارانی از متداول‌ترین لوکیشن فیلم‌های جنایی به شمار می‌رود. چون فضایی پر از تعلیق و پیچش را در فیلم ایجاد می‌کند.
- مکان بسته: برخی از داستان‌های جنایی مانند پوآرو در یک محیطی بسته مانند عمارت یا جزیره اتفاق می‌افتد. در این وضعیت تعداد مظنونین کم است، ولی به هیچ‌کس نیز نمی‌توان اعتماد کرد.
- راه‌های مخفی: اتاق‌‌ها یا تونل‌های مخفی در فیلم‌های جنایی زیاد دیده می‌شود. اتاق‌هایی که راز جنایت و توطئه را بیشتر از قبل آشکار کند. با‌این‌حال زمان زیادی طول می‌کشد، پروتاگونیست به آن پی ببرد.
تاریخچه فیلم های معمایی
از روزهای اولیه سینما فیلم‌های جنایی زیادی ساخته میشد. مثلا از فیلم‌های صامت معمایی در آن زمان می‌توان به شرلوک هلمز گیج شده (۱۹۰۰) و کابینه دکتر کالیگاری اشاره کرد. عصر طلایی هالیوود نیز دوران اوج فیلم‌های نوآر بود؛ فیلم‌هایی با تم تیره‌وتار که شخصیت کارآگاه داستان درگیر توطئه‌ای پیچیده میشد. علاوه بر این، راه فراری از آن نداشت.
اکثر این فیلم‌ها پایان تلخی دارند. چون یا شخصیت اصلی داستان زنده نمی‌ماند یا همه چیز زندگی خود را از دست می‌داد. زنان اغواگر نیز در فیلم‌های نوآر نقش پررنگی داشتند. از مشهورترین فیلم‌های نوآر می‌توان به شاهین مالت (۱۹۴۱) و غرامت مضاعف (۱۹۴۴) اشاره کرد.
در دهه ۷۰ فیلم‌های جنایی در قالب نئونوآر برگشتند. نئونوآر را درواقع نسخه‌ای ارتقایافته از نوآر فرض کرد. چون دیگر سیاه‌وسفید نبودند و المان‌های روان‌شناختی بیشتری در خود داشتند. با‌این‌حال تم دارک خود را حفظ می‌کردند. اما نویسنده‌ها دیگر به چارچوب‌های نوآر قدیم پایبند نبودند. مثلا شخصیت‌های اصلی گاهی دزد یا کلاهبردار بودند. به همین دلیل بایستی از دست پلیس فرار می‌کردند. از معروف‌ترین فیلم‌های نئونوآر می‌توان به محله چینی‌ها (۱۹۷۴) و مکالمه (۱۹۷۴) اشاره کرد.
فیلم های معمایی غیرانگلیسی
راشومون (۱۹۵۰)
فیلم‌های جنایی حد و مرزی ندارند؛ در واقع تعدادی از بهترین فیلم‌های جنایی در خارج از هالیوود ساخته شده‌اند که چند مورد از آن‌ها را نام می‌بریم.
ژاپن: فیلم‌های ژاپنی تم‌های روان‌شناختی و فلسفی زیادی در خود دارند، از فیلم‌های معمایی کلاسیک ژاپنی می‌توان به راشومون (۱۹۵۲) و از فیلم‌های جدیدتر می‌توان به اعترافات (۲۰۱۰) و درمان (۱۹۹۷) اشاره کرد.
فرانسه: فرانسه با فیلم‌های هنری و پرتعلیق خود مثل شیطان‌صفتان (۱۹۵۵) و به هیچ‌کس نگو (۲۰۰۶) شناخته می‌شود.
کره جنوبی: فیلم‌های کره‌ای معمولا دارک و خشن هستند؛ بنابراین، تماشای برخی از فیلم‌های کره‌ای به هر کسی پیشنهاد نمی‌شود. با‌این‌حال فیلم‌های کره‌ای از تعلیق و پیچش داستانی خوبی برخوردار هستند. مثل اولد بوی (۲۰۰۳) و ندیمه (۲۰۱۶)
معرفی بهترین فیلم های معمایی کلاسیک
این فیلم‌ها باوجود قدیمی بودن جذابیت و هیجان خود را حفظ کرده‌اند. به همین دلیل اگر مشکلی با تماشای فیلم‌های قدیمی ندارید، این فیلم‌ها را به‌هیچ‌وجه از دست ندهید.
دهه ۳۰ تا ۵۰
سرگیجه (۱۹۵۸): شاهکاری از آلفرد هیچکاک درباره وسواس و ترس از ارتفاع
شاهین مالت (۱۹۴۱): فیلمی نوآر با بازی همفری بوگارت درباره یک کارآگاه جان‌سخت، مجسمه‌ای اسرارآمیز و گروهی زن اغواگر
پنجره عقبی (۱۹۵۴): ماجرای یک عکاس ویلچرنشین که فکر می‌کند قتلی را با دوربینش مشاهده کرده است.
از شمال به شمال غربی (۱۹۵۹): یک فرد معمولی با جاسوسی اشتباه گرفته می‌شود. برای همین خود را از این مخمصه باید نجات دهد.
مرد سوم (۱۹۴۹): یک رمان‌نویس با بازی اورسن ولز می‌خواهد معمای قتل دوستش را حل کند.
راشومون (۱۹۵۰): شاهکاری از کوروساو که ماجرای یک قتل و تجاوز را از دیدگاه‌های مختلف بررسی می‌کند.
لورا (۱۹۴۴): کارآگاهی عاشق پرتره زنی می‌شود که کشته‌شده است.
بانو ناپدید می‌شود (۱۹۳۸): زنی در قطار گم می‌شود. اما دوستش سعی دارد او را پیدا کند.
شاهدی برای محاکمه (۱۹۵۷): درامی دادگاهی با اقتباسی از آگاتا کریستی و یک پایان شوکه‌کننده
داستان کارآگاه (۱۹۵۱): درام نوآری که به بررسی زندگی کارآگاهان زبردست نیویورک می‌پردازد با بازی کرک داگلاس
طلسم‌شده (۱۹۴۵): فیلمی از هیچکاک که در آن زنی دچار فراموشی می‌شود، با‌این‌وجود بقیه تصور می‌کنند که او قاتل است.
زنی در پنجره (۱۹۴۴): یک پروفسور روانشناسی در آپارتمانش محصور می‌شود و باور دارد قتلی را مشاهده کرده است؛ به همین خاطر به همسایه‌های خود مشکوک می‌شود.
دهه ۶۰ تا ۸۰
محله چینی‌ها (۱۹۷۴)
مکالمه (۱۹۷۴): یک کارشناس نظارت می‌خواهد جلوی وقوع قتلی را بگیرد.
محله چینی‌ها (۱۹۷۴): داستانی نئونوآر در دهه ۳۰ لوس‌آنجلس با بازی جک نیکلسون که در یک محله چینی می‌گذرد.
قلب انجل (۱۹۸۷): کارآگاه خصوصی هنری انجل به دنیای دارکی از قتل و وودو کشانده می‌شود، با بازی رابرت دنیرو و میکی رورگ
آخرین شیلا (۱۹۷۳): یک سال پس از تصادفی، تهیه‌کننده فیلمی گروهی از دوستانش را برای یک بازی معمایی به داخل قایق تفریحی خود دعوت می‌کند.
سرنخ (۱۹۸۵): فیلمی کمدی- معمایی بر اساس یک بورد گیم محبوب.
نام گل سرخ (۱۹۸۶): یک راهبه در قرون وسطی درباره مجموعه‌ای از قتل‌ها در یک صومعه تحقیق می‌کند با بازی شان کانری.
بهترین فیلم های معمایی دهه ۹۰
در این بخش بهترین فیلم‌های جنایی که در دهه ۹۰ ساخته شده‌اند را معرفی می‌کنیم.
سکوت بره‌ها (۱۹۹۱): یک تریلر روان‌شناختی مهیج با بازی آنتونی هاپکینز در نقش روانپزشکی باهوش و روان‌پریش
مظنونین همیشگی (۱۹۹۵): نئونوآری فوق‌العاده که پایانش شما را متحیر خواهد کرد.
ممنتو (۲۰۰۰): اثری از کریستوفر نولان درباره مردی که با وجود از دست‌دادن حافظه‌اش می‌خواهد قاتل زنش را بکشد.
هفت (۱۹۹۷): دو پلیس با بازی برد پیت و مورگان فریمن که می‌خواهند قاتل سریالی را که بر اساس هفت گناه کبیره آدم می‌کشد، دستگیر کنند.
محرمانه لوس‌آنجلس (۱۹۹۷): یک درام جنایی درباره فساد پلیس‌ها در دهه ۵۰ میلادی با بازی راسل کرو
حس ششم (۱۹۹۹): یکی از بهترین فیلم‌های ام نایت شیامالان با بازی بروس ویلیس
فارگو (۱۹۹۶): فیلمی با تم دارک کمدی که در مینه‌سوتای برفی اتفاق می‌افتد.
غریزه اولیه (۱۹۹۲): یک کارآگاه با بازی مایکل داگلاس به یک رمان‌نویس جنایی و اغواگر با بازی شارون استون مشکوک می‌شود.
فراری (۱۹۹۳): مردی اشتباهی به‌دلیل قتل همسرش مجرم شناخته می‌شود. ولی تلاش می‌کند قاتل واقعی را پیدا کند با بازی هریسون فرد و تامی لی جونز
بازی (۱۹۹۷): فیلمی از دیوید فینچر با بازی مایکل داگلاس که در آن بانکداری ثروتمند هدیه‌ای مرموز را دریافت می‌کند، شرکت در بازی که زندگی او را تغییر خواهد داد.
بهترین فیلم های معمایی قرن بیست و یک
زندانیان (۲۰۱۳): پدری با بازی هیو جکمن که ناامیدانه برای پیدا‌کردن دخترش تلاش می‌کند.
رودخانه مرموز (۲۰۰۳): داستان سه دوست دوران بچگی با ماجراهای دارک و غم‌انگیز‌شان
دختری با تتوی اژدها (نسخه سوئدی) (۲۰۰۹): یک هکر و روزنامه‌نگار با یکدیگر همکاری می‌کنند تا راز گم‌شدن دختری ثروتمند را کشف کنند.
جزیره شاتر (۲۰۱۰): دو مارشال آمریکایی که درباره ناپدید‌شدن بیماری در یک موسسه روانی تحقیق می‌کنند.
خاطرات قتل (۲۰۰۳): ماجرای یک پرونده قتل زنجیره‌ای در کره جنوبی بر اساس داستان واقعی
رازی در چشمانشان (۲۰۰۹): یک مشاور حقوقی بازنشسته که پرونده قتل و تجاوزی حل‌نشده ذهنش را درگیر کرده است.
دختر گمشده (۲۰۱۴): شوهری به مظنون اصلی در پرونده گم‌شدن همسرش تبدیل می‌شود.
چاقوکشی (۲۰۱۹): برداشتی مدرن از ژانر وودانیت با حضور بازیگران مشهور مانند دنیل کریگ، آنا دی آرماس و کریس اوانز
مرحوم (۲۰۰۶): مامور مخفی به دنبال نیروی نفوذی در پلیس بوستون است، با بازی دیکاپریو، دیمون و نیکلسون
به هیچ‌کس نگو (۲۰۰۶): فیلمی فرانسوی درباره یک دکتر که پیغامی دریافت می‌کند که در آن می‌گوید زنش زنده است.
جسد (۲۰۱۲): تریلری اسپانیایی درباره گروهی از نوجوان که جسدی را پیدا می‌کنند، اما می‌خواهند آن را مخفی کنند.
سوزاندن (۲۰۱۸): مرد کره‌ای جوانی در یک مثلث عشقی با دوست پولدارش گیر می‌کند.
هویت (۲۰۰۳): ده غریبه در شبی طوفانی در متلی گرفتار می‌شوند. با‌این‌حال یکی پس از دیگری کشته و ارتباط بین آن‌ها بیشتر آشکار می‌شود.
تردست (۲۰۰۶): یک شعبده‌باز از مهارت خود می‌خواهد برای نجات زنی از دست یک شاهزاده ظالم استفاده کند، با بازی ادوارد نورتون و جسیکا بیل
Kiss Kiss Bang Bang (۲۰۰۵): نئونوآری کمدی که در آن دزدی با بازی رابرت داونی جونیور به‌صورت تصادفی به یک بازیگر هالیوود در فیلم پلیسی تبدیل می شود.
شرلوک هلمز (۲۰۰۹): رابرت داونی جونیور نقش شرلوکی بزن‌بهادر را به‌عهده می‌گیرد.
زودیاک (۲۰۰۹): بر اساس داستان واقعی قاتل سریالی به نام زودیاک که در آن یک کاریکاتوریست و گزارشگری می‌خواهد هویت او را کشف کنند با بازی رابرت داونی جونیور و جیک جیلنهال
نایس گایز (۲۰۱۶): فیلمی کمدی- جنایی که در آن دو کارآگاه خصوصی با بازی رایان گاسلینگ و راسل کرو برای پیدا‌کردن زنی متحد می‌شوند.
در پایان
از متداول‌ترین المان فیلم‌های معمایی می‌توان به کارآگاه باهوش، پیچش‌های داستانی و محیط بسته که در آن جنایت اتفاق می‌افتد، اشاره کرد. همچنین یکی از دارک‌ترین زیر ژانرهای فیلم‌های معمایی نئونوآر و نوآر است. در واقع این فیلم‌ها فضا و داستانی تیره‌وتار‌تر نسبت به دیگر فیلم‌های جنایی دنبال می‌کند. شما چه فیلمی را در این ژانر بیشتر از بقیه دوست دارید؟
سوالات متداول
وودانیت چیست؟ نوعی داستان جنایی که هویت جنایتکار تا آخر فیلم لو نمی‌رود.
چرا فیلم‌های نوآر دوام نیاوردند؟ با رنگی‌شدن فیلم‌ها دیگر این ژانر طرفدار نداشت. چون از مشخصه‌های اصلی نوآر سیاه‌وسفید بودن آن است.
منبع: nofilmschool
خاطرات گیمرهای دهه ۷۰ و ۸۰ | میزگیم نوستالژی با گلخان و شایان
نظرات