فیلم‌های فرار از زندان یکی از هیجان‌انگیزترین ساب‌ژانرهای سینما هستند که دهه‌هاست جایگاه ویژه‌ای در میان مخاطبان دارند. هیچ چیز از تماشای تلاش مصمم و خطرناک یک شخصیت برای رهایی، جذاب‌تر نیست. چه انسانی بی‌گناه و چه ضدقهرمانی دوست‌داشتنی که باید در زندان باشد. نقشه‌ی دقیق، هماهنگی و اجرای بی‌نقص، از ملزومات موفقیت در فرار است. البته همه همیشه خوش‌شانس نیستند. با اینکه مفهوم فرار شخصیت‌ها از اسارت ممکن است ژانری محدود به نظر برسد، اما احتمالاً از تنوع فیلم‌های این ژانر شگفت‌زده خواهید شد. از کلاسیک‌های دوران طلایی هالیوود تا ماجراجویی‌های جدیدتر، مخاطب می‌تواند به سلیقه‌ی خود سراغ درام‌های پرتنش، کمدی‌های خانوادگی و یا ماجراجویی‌های حماسی برود. این تنوع در پرداختن به موضوع فرار باعث شده است که فیلم‌های فرار از زندان محدود به یک قالب نباشند و هربار با رویکردی نوآورانه مخاطبان جدیدی به خود جذب کنند.

۱۰. (Down by Law (1986

مهم‌ترین مضمون فیلم‌های فرار از زندان، تلاش شخصیت‌ها برای بازپس‌گیری آزادی از دست رفته است

یکی از بهترین فیلم‌های سیاه و سفید در ژانر فرار از زندان که نه فقط به دلیل داستان متفاوتش بلکه به دلیل سبک منحصربه‌فردش مشهور است. Down by Law محصول سال ۱۹۸۶ از موفق‌ترین فیلم‌های Jim Jarmusch است که توانست در محافل سینمای مستقل و طرفداران سینمای کالت جایگاه ویژه‌ای به دست آورد. همکاری جارموش با Robby Müller که در خلق تصاویر سیاه و سفید شهرت دارد، باعث شد فیلم از نظر بصری به اثری هنری تبدیل شود. به علاوه بازی درخشان Tom Waits ،John Lurie و Roberto Benigni نیز تحسین منتقدین را در پی داشت و فیلم را به یکی از آثار برجسته‌ي دهه‌ی ۸۰ تبدیل کرد.

این فیلم برخلاف بیشتر فیلم‌های فرار از زندان به جای نقشه‌های پیچیده و دقیق فرار، بر روابط زندانی‌ها تمرکز می‌کند و داستانی متفاوت ارائه می‌دهد. فیلم داستان سه زندانی را روایت می‌کند. تام ویتس و جان لوری در نقش دو مرد که به اشتباه و برای جرمی که مرتکب نشده‌اند، به زندان افتاده‌اند. در راس دیگر این مثلث بنینی در نقش توریستی که به جرم قتل غیرعمد دستگیر شده، است. این سه باوجود تفاوت‌هایشان با پذیرش یکدیگر و تعامل با هم موفق می‌شوند نقشه‌ای برای فرار بچینند. با اینکه موفق به فرار می‌شوند، اما با چالش‌های جدیدی روبه‌رو خواهند شد. فیلم با لحنی آرام و دیالوگ‌هایی زیرکانه برخلاف سایر فیلم‌های این ژانر تلاش می‌کند فضایی دلنشین و انسانی را به نمایش بگذارد و تماشاگران را به تفکر وا دارد. Down by Law با فیلم‌نامه‌ای قوی، تصاویری زیبا و بازی‌های ماندگار بازیگرانش به اثری فراموش نشدنی تبدیل شد. فیلمی که صرفاً یک داستان فرار نیست، بلکه روایتی است از دوستی و امید در سخت‌ترین لحظات زندگی.

۹. (The Hole (1960

بسیاری از این فیلم‌ها بر فرار شخصیت‌هایی تمرکز دارند که به ناحق زندانی شده‌اند و برای نجات خود از بی‌عدالتی می‌جنگند

از برجسته‌ترین فیلم‌های فرانسوی در ژانر فرار از زندان که در دهه‌ی ۶۰ به کارگردانی Jacques Becker ساخته شد. The Hole بر اساس داستانی واقعی ساخته شده و درباره‌ی گروهی از زندانیان است که تلاش می‌کنند از زندان لا سانته پاریس فرار کنند. ژاک بکر با استفاده از بازیگران غیرحرفه‌ای در این فیلم موفق شد با ایجاد حس واقع‌گرایی بیشتر، تجربه‌ای بی‌نظیر و صمیمانه از فرار را به تصویر بکشد. او حتی یکی از زندانیانی که در فرار اصلی حضور داشت یعنی Jean Keraudy را انتخاب کرد تا در این فیلم نقش خودش Roland Darbant بازی کند. فیلم با معرفی او آغاز می‌شود که می‌گوید:«ژاک بکر این فیلم را براساس داستان من و هم‌سلولی‌هایم ساخته است.»

داستان فیلم از دید Claude Gaspard با بازی Marc Michel روایت می‌شود که با شرایط نسبتاً آرام و قابل تحملی در زندان زندگی می‌کند و منتظر محاکمه‌ی خود است. ماجرا وقتی شروع می‌شود که سلول او نیاز به تعمیر پیدا می‌کند و او به سلول دیگری منتقل می‌شود. در سلول جدید با چهار زندانی دیگر آشنا می‌شود: Roland Darbant ،Vossellin ،Geo و Manu که قلب عملیات فرار است. تقریباً بیشتر فیلم به برنامه‌ریزی و اجرای نقشه‌ی فرار می‌پردازد. اما نقطه‌ی عطف فیلم جایی است که گاسپارد خبردار می‌شود از اتهاماتش تبرئه شده و دیگر نیازی به فرار ندارد. از این پس فیلم با پرداختن به پیچیدگی‌های احساسی شخصیت‌ها و در نهایت با پایان غافلگیرکننده‌ی خود، تأثیر عمیقی در بیننده برجای می‌گذارد.

The Hole یکی از صریح‌ترین آثار در ژانر فرار از زندان است که سادگی و واقع‌گراییش آن را به یکی از ماندگارترین فیلم‌های کلاسیک تبدیل کرده. علاوه بر اینکه نقشه‌ی فرار را به شکلی دقیق و با جزئیات نمایش می‌دهد، این اجازه را نیز به تماشاگر می‌دهد تا شخصیت‌ها و احساسات آن‌ها را به شکلی عمیق درک کند. این فیلم تجربه‌ای کم‌نظیر از تنش، تعلیق و روابط انسانی را نمایش می‌دهد پس اگر به دنبال فیلمی عمیق و هنری در این ژانر هستید تماشای آن را از دست ندهید.

۸. (۲۰۱۴) The Grand Budapest Hotel

فیلم‌های فرار از زندان، معمولاً به مهارت‌های ذهنی و برنامه‌ریزی دقیق زندانیان برای غلبه بر سیستم‌های امنیتی زندان تأکید دارند

The Grand Budapest Hotel یکی از بزرگترین فیلم‌های Wes Anderson است که به شکلی هوشمندانه ژانرهای مختلف در آن ترکیب شده‌اند. یک فیلم سرگرم‌کننده درباره‌ی دوستی، خیانت و ماجراجویی‌های تاریخی؛ برخی خنده‌دار، برخی جدی و برخی هم ترکیبی از هر دو. در کنار این‌ها نقش‌آفرینی ستاره‌هایی همچون Ralph Fiennes ،Adrien Brody ،Bill Murray ،Willem Dafoe و … جذابیت این فیلم را چند برابر کرده است.

The Grand Budapest Hotel در بخش‌هایی تبدیل به یک فیلم فرار از زندان هیجان‌انگیز می‌شود. جایی که شخصیت اصلی به اشتباه به زندان می‌افتد و با کمک دوستانی که در آنجا پیدا کرده است، نقشه‌ای برای فرار طراحی می‌کند. سبک بصری خاص و طنز خشک اندرسون در این صحنه‌ها به شکلی شگفت‌انگیز با کلیشه‌های فرار از زندان ترکیب می‌شوند و تجربه‌ای منحصربه‌فرد را برای تماشاگر پدید می‌آورند. این فیلم ترکیبی از کمدی، درام و هیجان است و همین باعث شده است این فیلم انتخابی مناسب برای علاقه‌مندان به ژانرهای مختلف باشد.

۷. (۱۹۳۲) I Am a Fugitive from a Chain Gang

در بسیاری از فیلم‌ها، زندانیان با کمک یکدیگر و ایجاد ارتباطات دوستانه نقشه فرار خود را اجرا می‌کنند

I Am a Fugitive from a Chain Gang  از اولین فیلم‌های ژانر فرار از زندان است که در سال ۱۹۳۲ ساخته شد. این فیلم داستان شخصیتی به نام James Allen را روایت می‌کند که به اشتباه محکوم به زندان با زنجیر و کار اجباری می‌شود. برخلاف بیشتر فیلم‌های فرار از زندان، در این جا شخصیت اصلی خیلی زود و در اوایل فیلم موفق به فرار می‌شود و بیشتر فیلم به زندگی او پس از فرار و پیامدهای آن می‌پردازد. در I Am a Fugitive from a Chain Gang  با روایتی غیرمعمول مواجه می‌شویم که عمق و تازگی خاصی به فیلم بخشیده و آن را از دیگر فیلم‌های این ژانر متمایز کرده است.

با وجود اینکه بیش از ۹۰ سال از ساخت فیلم می‌گذرد، اما همچنان پرقدرت و تأثیرگذار باقی مانده است. کارگردانی فوق‌العاده‌ي Mervyn LeRoy و بازی درخشان Paul Muni، که بیشتر به خاطر نقش اصلی‌اش در نسخه‌ي اصلی فیلم Scarface شناخته می‌شود، محبوبیت فیلم را تا به امروز حفظ کرده است. I Am a Fugitive from a Chain Gang اثر ماندگاری از دهه‌ي ۳۰ است که به موضوعات اجتماعی مهمی همچون بی‌عدالتی حقوقی و شرایط سخت زندانیان می‌پردازد و همچنان ارزش تماشا دارد.

۶. (۱۹۷۹) Escape from Alcatraz

این فیلم‌ها نشان می‌دهند که زندانیان باید با محدودیت‌های جسمی، روانی و اجتماعی در زمان فرار روبرو شوند

Escape from Alcatraz یکی از به یادماندنی‌ترین فیلم‌های Clint Eastwood به کارگردانی Don Siegel است که در سال ۱۹۷۹ اکران شد. فیلمی که بر اساس یک داستان واقعی ساخته شده و فرار مشهور سه زندانی از زندان آلکاتراز سانفرانسیسکو را روایت می‌کند. ایستوود در این فیلم دیگر پلیس یا کابوی نیست، او نقش Frank Morris، مغز متفکر این فرار پیچیده را بازی می‌کند.

از ویژگی‌های برجسته‌ی Escape from Alcatraz این است که فیلم در خود زندان آلکاتراز فیلم‌برداری شده است. حتی اگر خود فیلم به دنبال اقتباسی مو به مو از این رویداد نباشد، انتخاب این مکان واقعی باعث شده است روایت آن باورپذیرتر و جذاب‌تر شود. بازی فوق‌العاده‌ي ایستوود و فضای تیره و پرتنش زندان، این فیلم را به یکی از ماندگارترین آثار ژانر فرار از زندان تبدیل کرد است. فیلم مهیج و نفس‌گیری که ارزش تماشای چندباره را دارد، پس تماشای آن را از دست ندهید.

۵. (۱۹۹۴) The Shawshank Redemption

اغلب فیلم‌ها به پیچیدگی سیستم‌های امنیتی و تلاش زندانیان برای شکست دادن آن‌ها پرداخته‌اند

خب شاید بتوانیم بگوییم The Shawshank Redemption همان فیلم فرار از زندانی است که مدنظر همه بوده، اینطور نیست؟ فیلمی که جایگاه نخست فهرست برترین فیلم‌های IMDB را به خود اختصاص داده و از معدود فیلم‌هایی است که به نظر کسی نیست آن را دوست نداشته باشد. فیلم براساس داستان کوتاهی از Stephen King و با کارگردانی Frank Darabont در سال ۱۹۹۴ ساخته شد. روایت دو زندانی به نام‌های Andy و Red با بازی درخشان Tim Robbins و Morgan Freeman که یکی از آن‌ها به زندگی در زندان عادت کرده، در حالی که دیگری عاجزانه به دنبال فرار است.

اگرچه The Shawshank Redemption بیشتر تمرکزش بر زندگی در زندان و چگونگی کنار آمدن با آن است، اما همچنان عنصر فرار نقشی کلیدی در داستان دارد. صحنه‌ی فرار نه تنها لحظاتی هیجانی را به فیلم اضافه کرده است، بلکه یکی از نمادین‌ترین صحنه‌های تاریخ سینما را رقم می‌زند. واقعاً نمی‌توان فهرستی از فیلم‌های فرار از زندان تهیه کرد و The Shawshank Redemption را در آن قرار نداد. فیلمی با پیام‌هایی عمیق درباره‌ی امید، تحمل و رستگاری که بارها و بارها ارزش تماشا دارد.

۴. (۱۹۷۳) Papillon

انگیزه‌های عاطفی مثل بازگشت به خانواده یا عشق به زندگی خارج از زندان، نیروی محرک شخصیت‌ها است

Papillon یکی از فیلم‌های کمتر شناخته شده‌ی استیو Steve McQueen در ژانر فرار از زندان است که به کارگردانی Franklin J. Schaffner در سال ۱۹۷۳ اکران شد. این فیلم بر اساس رمان واقعی Henri Charrière ساخته شده و روایت تلاش شخصیت اصلی با بازی مک‌کویین برای فرار از یک اردوگاه کار اجباری در جنگل است. حضور Dustin Hoffman در کنا مک‌کویین و بازی‌های فوق‌العاده‌ی‌شان حس تلاش و ناامیدی برای فرار از شرایط وحشتناک زندان را به خوبی به مخاطب القا می‌کند. هرچند زمان ۱۵۰ دقیقه‌ای فیلم شاید طولانی به نظر برسد و روی هم رفته این فیلم به اندازه‌ی فیلم The Great Escape بزرگ و نمادین نباشد، اما همچنان اثری تماشایی است.

یکی از نکات برجسته‌ای که Papillon را از دیگر فیلم‌های این ژانر متمایز می‌کند، محیط به شدت خشن زندان و جنگل وحشی اطراف آن است. همچنین موسیقی ماندگار فیلم که ساخته‌ی Jerry Goldsmith است در طول فیلم با تم احساسی خود تنش و ناامیدی شخصیت‌ها را تقویت می‌کند. تمام این‌ها Papillon را به اثری ماندگار و فراموش‌نشدنی تبدیل کرده‌اند، به خصوص برای طرفداران The Great Escape اگر می‌خواهند تلاش دیگری از استیو مک‌کویین برای فرار از زندان را تماشا کنند.

۳. (۱۹۶۳) The Great Escape

فیلم‌های فرار از زندان معمولاً بر سختی‌های زندگی در زندان و تلاش برای بقا در محیطی دشوار تمرکز دارند

فیلم The Great Escape در یک کلمه عالی است! یکی از کلاسیک‌های ژانر فرار از زندان که در سال ۱۹۶۳ به کارگردانی John Sturges ساخته شد. حماسه‌ای حدوداً سه ساعته بر اساس داستانی واقعی از جنگ جهانی دوم. فیلم ماجرای گروهی از اسیران جنگی در اردوگاه نازی‌ها را روایت می‌کند که قصد دارند با طراحی نقشه‌ای پیچیده از زندان فرار کنند. زندانی که تحت مراقبت‌های شدیدی قرار دارد. بازی ستارگانی مثل James Garner ،Richard Attenborough و احتمالاً به یادماندنی‌ترین عضو این گروه Steve McQueen، موفق شده است ترکیبی از هیجان و طنز و ماجراجویی را به مخاطب ارائه کند.

شخصیت‌های دوست‌داشتنی از چیزهایی است که باعث شده است تماشاگران با اشتیاق به تماشای نقشه‌ی فرار بنشینند و خواهان موفقیت آن‌ باشند. تقریباً تمام فیلم بر تلاش‌ها و چالش‌های فرار تمرکز دارد و همین مسئله چنان هیجان خاصی به آن بخشیده است که پس از گذشت ۶۰ سال، The Great Escape همچنان جذابیت خود را حفظ کرده است.

۲. (۱۹۶۷) Cool Hand Luke

بعضی از فیلم‌ها به‌طور ضمنی یا آشکارا به نقد سیستم‌های زندانی و بی‌عدالتی ساختاری آن‌ها می‌پردازند

حتی اگر Paul Newman یکی از معروف‌ترین نقش‌هایش در فیلمی نبود که کلمه‌ي «Cool» در عنوانش دارد، همچنان باید او را یکی از «باحال‌ترین» بازیگران تمام دوران‌ها به شمار آورد. Cool Hand Luke یکی از آثار ماندگار سینمای دهه‌ی ۶۰ به کارگردانی Stuart Rosenberg است که در سال ۱۹۶۷ ساخته شد. نیومن با نقش‌آفرینی بی‌نظیر در این فیلم توانست تعهد شدیدی که به نقش‌هایش دارد را به خوبی نمایش دهد. فیلم داستان مردی سرسخت را روایت می‌کند که به دلیل جرمی ناچیز به کار در مزرعه زندان محکوم شده است.

این فیلم بجای اینکه تنها بخواهد بر فرار از زندان تمرکز کند بیشتر به شورش و نافرمانی در دوره‌ی اسارت می‌پردازد. بخشی از این شورش تلاش‌های مکرر شخصیت اصلی برای فرار است، حتی گاهی تنها با هدف اذیت کردن نگهبانان! اگرچه این فیلم به شدت بازتاب دوره‌ای است که در آن ساخته شده، اما همچنان جذابیت و ارتباط خودش را با مخاطب امروزی حفظ کرده.

۱. (۱۹۵۶) A Man Escaped

شخصیت‌ها در این فیلم‌ها اغلب در مواجهه با شرایط دشوار زندان به خودشناسی عمیق‌تری می‌رسند و شخصیت خود را بازسازی می‌کنند

در A Man Escaped یک مرد فرار می‌کند! این موضوع در عنوان فیلم نیز وجود دارد و در واقع کل فیلم درباره‌ي همین است. شاهکار Robert Bresson ساخته‌ی ۱۹۵۶ خشونت بی‌رحمانه‌ی اشغال فرانسه به دست نازی‌ها را از نگاه یک زندانی به نمایش می‌گذارد. فیلم داستان یکی از مبارزان دستگیر شده‌ی فرانسوی را دنبال می‌کند که دستگیر و با خطر اعدام روبه‌رو شده است. او با اینکه شخصیتی ضعیف و ترسو دارد، اما تصمیم می‌گیرد نقشه‌ای جسورانه برای فرار طراحی کند و سرنوشتش را به دست گیرد.

برسون با رویکردی مینیمالیستی هیچ نمایی را در این فیلم هدر نمی‌دهد و سادگی و سردی واقع‌گرایانه‌ای که در جزئیات هر بخش از فرار به کار می‌برد، باعث شده است همه چیز بسیار واقعی جلوه کند. با اینکه عنوان این فیلم پایان را آشکار می‌کند، اما A Man Escaped به شکل تحسین‌برانگیزی پرتنش است و شما را تا پایان مجذوب خود نگه می‌دارد. این فیلم ساده و کند اما فوق‌العاده است و همواره شایسته آن است که به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار ساخته شده در ژانر فیلم‌های زندان از آن نام برده شود.

کدام فیلم با موضوع فرار از زندان توجه شما را بیش از همه جلب کرده است؟

‌فیلم‌های با موضوع فرار از زندان به دلایل متعددی به یک ژانر محبوب در سینما تبدیل شده‌اند. این فیلم‌ها معمولاً سرشار از لحظات نفس‌گیر و هیجان‌انگیز هستند که مخاطب را درگیر کرده و احساساتش را به اوج می‌رسانند. تم اصلی این ژانر، میل به آزادی است که برای تمام انسان‌ها قابل درک و جذاب است. مبارزه برای آزادی یک نیاز عمیق انسانی است که به خوبی در این داستان‌ها به تصویر کشیده می‌شود. شخصیت‌ها برای فرار از زندان به نقشه‌های پیچیده و خلاقانه نیاز دارند که جذابیت خاصی برای مخاطب دارد، زیرا دیدن چالش‌ها و هوش شخصیت‌ها در مواجهه با موانع لذت‌بخش است. این فیلم‌ها اغلب بر تقابل شخصیت اصلی با یک سیستم سخت و سرکوبگر متمرکز هستند که مخاطب با آن همذات‌پنداری می‌کند و به نوعی در مبارزه با ظلم احساس همدلی دارد. زندانیان در این فیلم‌ها اغلب در طول داستان از لحاظ روانی و اخلاقی تغییر می‌کنند و این مسیر تغییر برای مخاطب جذاب است، زیرا نشان‌دهنده‌ی عمق انسانیت و ظرفیت او برای رشد است. شما کدام فیلم با موضوع فرار از زندان را بیشتر از همه دوست دارید؟ برای ما در کامنت بنویسید.

منبع: Collider

بهترین بازی‌های ۲۰۲۴ خودمون رو مشخص کردیم؛ میزگیم با امید لنون و گلخان