شخصیت‌های زن در انیمیشن‌ها، به‌ویژه پرنسس‌ها، سال‌هاست فراتر از داستان‌های کودکانه عمل می‌کنند. بسیاری از آن‌ها بر پایه افسانه‌ها، چهره‌های تاریخی یا فرهنگ‌های کهن شکل گرفته‌اند؛ شخصیت‌هایی که خیال و واقعیت را به‌زیبایی در هم می‌آمیزند.
انیمیشن‌سازان بزرگ، از دیزنی تا پیکسار، با بهره‌گیری از متون باستانی، افسانه‌های محلی، چهره‌های تاریخی و شخصیت‌های واقعی، زنانی خلق کرده‌اند که هر یک بازتابی از بخشی از حافظه‌ی جمعی ما هستند. در این مقاله به مرور ده شخصیت زن پرداخته‌ایم که ریشه‌های آن‌ها در اسناد تاریخی، فرهنگ بومی و داستان‌های معتبر قابل‌ردیابی است؛ زنانی که بر بوم خیال جان گرفته‌اند، اما ریشه در واقعیت دارند.
۱۰. السا و آنا؛ یخ و آتشِ خواهرانه
آنا و السا، دو مسیر متفاوت، یک سرنوشت مشترک
شخصیت‌های السا و آنا، هرچند برگرفته از چهره‌های واقعی نیستند، اما الهام خود را از افسانه‌ی دانمارکی «ملکه برفی» اثر هانس کریستین اندرسن گرفته‌اند؛ داستانی کلاسیک که پایه‌گذار شکل‌گیری این دو خواهر به‌یادماندنی در دنیای انیمیشن بود. تفاوت عمده در آن است که در افسانه اصلی، ملکه برفی شخصیت منفی دارد، اما در نسخه دیزنی، السا با قدرتش دست به‌گریبان است و مسیر تبدیل‌شدن به شخصیتی مسئول را طی می‌کند.
فرایند تولید یخ‌زده نیز مسیر شکل‌گیری این شخصیت‌ها را به‌خوبی نشان می‌دهد. السا در نسخه‌های اولیه فیلم قرار بود شخصیت منفی باشد، اما پس از ساخته‌شدن ترانه‌ی معروف Let It Go، دیدگاه سازندگان تغییر کرد. همین تغییر باعث شد تا محور داستان از عشق عاشقانه به عشق خواهرانه و کشف هویت درونی تغییر یابد. یخ‌زده نه‌تنها بازخوانی مدرن یک افسانه‌ی قدیمی است، بلکه روایتی نمادین از ترس، آزادی، و پیوندهای خانوادگی ارائه می‌دهد؛ داستانی که سردی برف را با گرمای رابطه خواهرانه در هم می‌آمیزد.
۹. مریدا و تیر سرنوشت
پرتره‌ای از دختری که سنت را به چالش کشید
مریدا، شخصیت اصلی انیمیشن «شجاع»، بر اساس شخصیتی واقعی ساخته نشده، اما به‌شدت از فرهنگ اسکاتلند قرون وسطی الهام گرفته شده است. فضای قبیله‌ای، لباس‌های سنتی، و استفاده از سازهای بومی چون نی‌انبان، این هویت فرهنگی را تقویت کرده‌اند.
مریدا برخلاف پرنسس‌های کلاسیک، نه در جست‌وجوی عشق، بلکه در پی استقلال شخصی و حق انتخاب سرنوشت خود است. یکی از نکات متمایز فیلم آن است که مریدا نخستین پرنسس دیزنی است که رابطه‌اش با مادرش در مرکز روایت قرار دارد، نه یک شاهزاده مرد. این تمرکز بر روابط خانوادگی و رشد درونی، الگویی متفاوت و انسانی‌تر برای پرنسس‌های معاصر ارائه می‌دهد.
۸. راپونزل؛ دختری با موی جادویی
آزادی از بالای برجی بلند
راپونزل شخصیتی افسانه‌ای است که قدمت آن به قصه‌های عامیانه اروپای قرون وسطی می‌رسد. نسخه‌ای از این داستان در قرن هفدهم توسط نویسنده ایتالیایی، جیامباتیستا بازیل، روایت شد و بعدها برادران گریم در قرن نوزدهم آن را بازنویسی کردند.
در نسخه انیمیشنی دیزنی، راپونزل دختری مستقل و جست‌وجوگر است که در پی آزادی و کشف هویت خویش، از برج بلند خود می‌گریزد. برخلاف روایت‌های کلاسیک که پایانشان اغلب با ازدواج گره می‌خورد، این نسخه بر رشد شخصی، قدرت انتخاب و پذیرش مسئولیت تمرکز دارد. قصه‌ی راپونزل، هرچند تخیلی، اما نمایانگر آرزوی همیشگی زنان برای رهایی از کنترل و رسیدن به نور و آزادی است.
۷. النا از آوالور؛ شاهزاده‌ای با قلبی لاتین
روایتی از سنت‌ها، فرهنگ و مبارزه برای استقلال در دنیایی رنگارنگ و پرجزییات
النا نخستین شاهزاده زن لاتین‌تبار در دنیای دیزنی است که در قالب یک مجموعه تلویزیونی به تصویر کشیده شد. اگرچه شخصیت او برگرفته از فردی مشخص نیست، اما داستان و دنیای او عمیقاً متأثر از فرهنگ‌های مکزیکی، اسپانیایی و سنت‌های مردم آمریکای لاتین است.
از معماری کاخ و لباس‌ها گرفته تا موسیقی و جشن‌ها، همه چیز در آوالور حامل نشانه‌هایی از تاریخ استعمار، مبارزه و سنت‌های زنده ملت‌های لاتین است. النا رهبری جوان است که میان مسئولیت سلطنت و ارزش‌های خانوادگی تعادل برقرار می‌کند. این بازنمایی فرهنگی، به‌ویژه برای کودکان لاتین‌تبار، فرصتی بود تا میراث و هویت خود را در رسانه‌های جهانی ببینند و محترم بشناسند.
۶. اسمرالدا؛ کولی آزاد و صدای عدالت در پاریس
زنی از حاشیه جامعه که با رقص و شجاعت در برابر ظلم ایستاد
اسمرالدا، یکی از شخصیت‌های کلیدی رمان «گوژپشت نوتردام» اثر ویکتور هوگو است که در اقتباس انیمیشنی سال ۱۹۹۶ دیزنی نیز حضور پررنگی دارد. هرچند شخصیت او خیالی است، اما بازتابی از زندگی واقعی کولی‌ها یا رومانی‌ها در قرون وسطی و عصر روشنگری فرانسه محسوب می‌شود؛ گروه‌هایی که همواره با تبعیض و حاشیه‌نشینی روبه‌رو بوده‌اند.
در انیمیشن، اسمرالدا نه‌تنها صدای ستمدیدگان است، بلکه با ایستادگی در برابر ظلم مذهبی و سیاسی، به نماد آزادی و عدالت‌طلبی تبدیل می‌شود. البته در نسخه اصلی رمان، سرنوشت او به‌مراتب تلخ‌تر است و بر واقعیت‌های خشن جامعه‌ی آن زمان تأکید بیشتری دارد. دیزنی با بازآفرینی این شخصیت، فرصتی فراهم کرد تا مخاطبان جوان با مسائل عمیق‌تری چون تبعیض نژادی، حقوق اقلیت‌ها و قدرت اعتراض آشنا شوند.
۵. موآنا؛ دختر دریاها و میراث فراموش‌شده پلینزی
قهرمانی جوان از جزایر آرام که به جستجوی هویت و طبیعت برمی‌خیزد
شخصیت موآنا اگرچه ساخته‌ی تخیل است، اما ریشه‌های عمیقی در فرهنگ مردم پلینزی دارد. داستان او برگرفته از اسطوره‌های ناوبری باستانی اقیانوس‌نشینان است؛ مردمی که با ابزارهای ساده، هزاران کیلومتر در گستره‌ی وسیع اقیانوس آرام سفر کردند و تمدن‌هایی پراکنده اما فرهنگ‌هایی متحد و غنی ساختند.
برای ساخت این فیلم، تیم تولید دیزنی از مشاوران فرهنگی هاوایی، فیجی و ساموآ بهره گرفت تا فضای داستان اصالتی واقعی پیدا کند. موآنا نمایانگر دختری است که با طبیعت، گذشته فرهنگی‌اش و مسئولیت شخصی پیوندی ناگسستنی دارد. او تنها یک قهرمان جوان نیست، بلکه سفیری است از تمدنی که اغلب در حاشیه تاریخ‌نگاری غربی قرار گرفته است.
۴. تیانا؛ رؤیایی پخته‌شده در آشپزخانه نیواورلئان
اولین پرنسس سیاه‌پوست دیزنی با الهامی از زندگی واقعی و طعمی از واقع‌گرایی اجتماعی
تیانا، نخستین پرنسس سیاه‌پوست دیزنی، شخصیتی الهام‌گرفته از زن واقعی‌ای به نام «لیا چیس» است؛ آشپز معروف اهل نیواورلئان که به ملکه غذاهای کرئولی مشهور شد. در انیمیشن «پرنسس و قورباغه» تیانا دختری سخت‌کوش و آرمان‌گراست که برخلاف اکثر شاهزاده‌ها، در پی رسیدن به رؤیای شخصی‌اش برای افتتاح رستوران خود است.
تیانا بازتابی از زنان سیاه‌پوستی است که در دل محدودیت‌های اجتماعی قرن بیستم آمریکا، با تلاش و استعداد مسیر خود را گشودند. از نکات جالب در ساخت این فیلم، مشارکت مستقیم لیا چیس در مشاوره‌های فرهنگی پروژه است که به طراحی دقیق‌تر شخصیت و فضای داستان کمک کرد. تیانا نه‌تنها تصویری نوین از زن مدرن آفریقایی-آمریکایی ارائه می‌دهد، بلکه یادآور قدرت رؤیاپردازی و پشتکار در برابر موانع ساختاری است.
۳. پوکاهانتس؛ صدای بومی در دل تاریخ استعمار
دختری از قبیله پامونکو که میان دو جهان ایستاد و به نماد تفاهم فرهنگی بدل شد
پوکاهانتس، دختر رئیس قبیله پامونکو در اوایل قرن هفدهم، یکی از معدود شخصیت‌های زن بومی آمریکاست که نامش در اسناد تاریخی ثبت شده است. انیمیشن دیزنی، رابطه‌ای عاشقانه و خیال‌انگیز میان پوکاهانتس و جان اسمیت را روایت می‌کند. با این حال، داستان در اصل بر پایه‌ی واقعیتی تلخ شکل گرفته است: نخستین برخوردهای استعمارگران اروپایی با بومیان آمریکا.
در روایت واقعی، پوکاهانتس تنها حدود دوازده سال داشت که با جان اسمیت آشنا شد و بعدها با یک مهاجر دیگر به نام جان رالف ازدواج کرد و به انگلستان رفت، جایی که در سن پایین درگذشت. فیلم دیزنی گرچه از واقعیت تاریخی فاصله دارد، اما پیام‌های مهمی را به تصویر می‌کشد. این انیمیشن بر تفاهم میان فرهنگ‌ها، احترام به طبیعت و مقاومت در برابر طمع استعمار تأکید می‌کند. به همین دلیل، پوکاهانتس به شخصیتی جهانی و نمادین تبدیل شده است.
۲. آناستازیا؛ شاهزاده‌ای میان تاریخ و افسانه
دختری گمشده در انقلاب روسیه که الهام‌بخش روایتی شاعرانه شد
انیمیشن آناستازیا داستانی شاعرانه بر پایه‌ی یکی از رمزآلودترین روایت‌های تاریخ معاصر روسیه است. آناستازیا نیکلائونا رومانوف، دختر آخرین تزار روسیه، در سال ۱۹۱۸ همراه خانواده‌اش در جریان انقلاب بلشویکی کشته شد. با این حال برای دهه‌ها این باور وجود داشت که شاید او از آن واقعه جان سالم به‌در برده باشد، و همین شایعه الهام‌بخش ده‌ها کتاب، فیلم و در نهایت انیمیشن فاکس شد.
فیلم روایت زنی جوان با حافظه‌ای از دست‌رفته است که به جست‌وجوی گذشته‌ی خود می‌رود و در این مسیر با حقایق تاریخی و سیاسی تلخی روبه‌رو می‌شود. اگرچه بعدها آزمایش‌های DNA در سال ۲۰۰۷ نشان دادند که بقایای پیکر آناستازیا همراه خانواده‌اش دفن شده، اما داستان او همچنان یکی از تأثیرگذارترین افسانه‌های مدرن باقی مانده است؛ ترکیبی از فقدان، امید و هویت گمشده.
۱. مولان؛ افسانه‌ای با زره حقیقت
روایتی کهن از دختری که در لباس مردانه به جنگ رفت و به اسطوره‌ای فرهنگی تبدیل شد
شخصیت مولان در انیمیشن مشهور دیزنی برگرفته از افسانه‌ای کهن در ادبیات چینی است. روایت او نخستین بار در «تصنیف مولان» در قرن ششم میلادی ثبت شده است. جایی که دختری به‌جای پدر بیمار خود، در لباس مردانه به میدان نبرد می‌رود. اگرچه شواهد تاریخی روشنی درباره وجود واقعی مولان در دست نیست، اما او قرن‌هاست که در فرهنگ چین نمادی از وفاداری، شجاعت و برابری زن و مرد به شمار می‌رود.
انیمیشن دیزنی با افزودن عناصر فانتزی، تصویری جذاب و خیال‌انگیز از این افسانه خلق کرد. اما نسخه‌ی سال ۲۰۲۰ تلاش داشت به داستان سنتی وفادارتر باشد؛ به‌طوری‌که شخصیت طنزآمیز موشو حذف شد و فیلم فضایی جدی‌تر و واقعی‌تر به‌خود گرفت. مولان تنها یک شخصیت افسانه‌ای نیست؛ او نمادی فرهنگی است که داستانش با گذشت زمان، الهام‌بخش زنان در جوامع آسیایی و فراتر از آن برای ایستادگی و قدرت‌نمایی شده است.
پشت چهره‌های خیال؛ صدای زنانه تاریخ
شخصیت‌های زن در انیمیشن‌هایی که از تاریخ و فرهنگ الهام گرفته‌اند، نشان می‌دهند سینما چگونه گذشته را زنده می‌کند. این داستان‌ها پیام‌هایی عمیق و انسانی دارند، اما به زبانی ساده و جذاب منتقل می‌شوند. هرچند این شخصیت‌ها از فرهنگ‌ها و جاهای مختلف آمده‌اند، اما شجاعت، همدلی و استقلال را به ما یادآوری می‌کنند. این ارزش‌ها فراتر از زمان و مکان‌اند.
از مولان جنگجو گرفته تا تیانا کارآفرین، از پوکاهانتس بومی تا آناستازیای گمشده، هر کدام داستانی خاص دارند. اما این داستان‌ها جهانی هستند و به همه ما تعلق دارند. حضور این شخصیت‌ها باعث می‌شود انیمیشن‌ها غنی‌تر شوند. همچنین به ما فرصت می‌دهند با هویت‌های مختلف آشنا شویم. به این ترتیب، می‌توانیم خود را در آیینه تاریخ و افسانه بهتر بشناسیم.
منبع: مجله بازار
بزرگ‌ترین یوتیوبر کالاف دیوتی ایران کیه؟ میزگیم با ملیکا دیوتی
نظرات